Tổng thống Vladimir V. Putin của Nga đã kết thúc chuyến thăm cấp nhà nước tới một đồng minh là Triều Tiên và chuyển sang một đồng minh khác là Việt Nam, đến sớm hôm thứ Năm theo giờ địa phương với hy vọng củng cố các mối quan hệ đối tác quan trọng trong khu vực khi ông tiến hành một cuộc chiến kéo dài ở Ukraine.
Cuộc chiến của ông Putin ở Ukraine đã khiến ông bị cô lập với phương Tây, và nhu cầu về đạn dược để chống lại cuộc chiến đó đã đẩy ông đến gần hơn với Triều Tiên và nhà lãnh đạo nước này, Kim Jong-un. Hai nhà lãnh đạo đã gắn bó với đối thủ lịch sử chung của họ là Hoa Kỳ và hôm thứ Tư đã khôi phục lại cam kết phòng thủ chung thời Chiến tranh Lạnh giữa hai quốc gia.
Ngược lại, tại Việt Nam, ông Putin – người đã đến Hà Nội, theo truyền thông nhà nước Nga – sẽ gặp các quan chức gần đây đã có mối quan hệ sâu sắc hơn với Washington. Nhưng Moscow từ lâu đã là nguồn cung cấp vũ khí chính cho Hà Nội và ông Putin rất muốn giữ vững vị thế đó.
Đây là chuyến thăm thứ năm của ông Putin tới Việt Nam và nối tiếp các chuyến đi năm ngoái của Tổng thống Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, hai nhà lãnh đạo tìm kiếm sự đảm bảo từ Hà Nội rằng nước này sẽ không đứng về phía bên kia.
Đối với Việt Nam, chuyến đi của ông Putin sẽ là cơ hội để củng cố mối quan hệ với Nga, đối tác quốc phòng quan trọng nhất của Việt Nam. Mặc dù đã nâng cấp quan hệ với Hoa Kỳ nhưng Việt Nam vẫn tìm cách bí mật vào năm ngoái để mua thiết bị quân sự của Nga trái với lệnh trừng phạt của Mỹ.
Washington đã khiển trách Hà Nội vì đã mời nhà lãnh đạo Nga, nói rằng: “Không quốc gia nào nên cho Putin một nền tảng để thúc đẩy cuộc chiến tranh xâm lược của ông ta và mặt khác cho phép ông ta bình thường hóa hành vi tàn bạo của mình”.
Tuần này, Tổng thống mới được bổ nhiệm của Việt Nam, Tô Lâm, nói với đặc phái viên địa phương của Nga rằng Hà Nội “luôn coi Nga là một trong những đối tác ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của mình”.
Dưới đây là những điều cần biết về mối quan hệ giữa Moscow và Hà Nội.
Nga và Việt Nam có mối quan hệ quân sự sâu sắc.
Năm 1950, Liên Xô là một trong những quốc gia đầu tiên công nhận ngoại giao với nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, hay Bắc Việt Nam. Trong nhiều thập kỷ, Moscow đã trở thành nhà tài trợ lớn nhất cho Việt Nam, cung cấp viện trợ quân sự khi Hà Nội đang chiến đấu chống lại Pháp và Mỹ.
Mối quan hệ quốc phòng đã củng cố nhiều mối quan hệ giữa hai nước, trong những năm qua cũng có chung hệ tư tưởng cộng sản. Ông Putin đến Việt Nam cùng với Bộ trưởng Quốc phòng mới Andrei R. Belousov, nhấn mạnh vấn đề an ninh là trọng tâm của chuyến thăm.
Theo Nguyễn Thế Phương, người nghiên cứu các vấn đề quân sự của Việt Nam tại Đại học New South Wales ở Australia, thiết bị của Nga chiếm khoảng 60% đến 70% kho vũ khí quốc phòng của Việt Nam. Nga đã cung cấp cho Việt Nam các hệ thống tên lửa phòng thủ bờ biển, 6 tàu ngầm lớp Kilo, máy bay chiến đấu và nhiều loại vũ khí sát thương khác.
Theo ông Phương, gần như toàn bộ tàu hải quân của Việt Nam đều có nguồn gốc từ Nga. Ông nói thêm rằng xe tăng T-90 của Nga, loại vũ khí lớn được Việt Nam mua gần đây nhất vào năm 2016, là xương sống của lực lượng thiết giáp Việt Nam. Điều này có nghĩa là Việt Nam vẫn sẽ phụ thuộc vào Nga trong những năm tới.
Việt Nam đã nhìn xa hơn Nga về vũ khí.
Nhưng việc phương Tây áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với Moscow đã làm gia tăng mối lo ngại ở Hà Nội về độ tin cậy của Nga với tư cách là nhà cung cấp, và khiến Việt Nam ngày càng khó tiếp tục giao dịch với Nga như khi hợp tác với phương Tây.
Nhiều nhà lãnh đạo Việt Nam cũng biết về cuộc đấu tranh của quân đội Nga chống lại Ukraine – đoạn phim cho thấy xe tăng T-90 bị máy bay không người lái do Ukraine sử dụng thổi bay từng mảnh. Họ cũng nhận thức được mối quan hệ ngày càng sâu sắc của Nga với Trung Quốc, mối quan hệ mà họ coi là mối đe dọa vì tranh chấp lãnh thổ lâu dài ở Biển Đông.
Trong những tháng gần đây, nước này đã chuyển sang sử dụng các nguồn vũ khí thay thế như Hàn Quốc, Nhật Bản và Cộng hòa Séc. Nước này cũng đã cố gắng xây dựng ngành công nghiệp quốc phòng của riêng mình. Họ đã tìm đến Ấn Độ, một đồng minh cũ khác của Liên Xô, để trang bị thêm một số vũ khí của mình.
Hoa Kỳ đã tích cực cung cấp thêm vũ khí cho Việt Nam, với các quan chức cấp cao tới Việt Nam trong những tháng gần đây. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng giới lãnh đạo quốc phòng hàng đầu của Việt Nam vẫn nghi ngờ Washington. Họ miễn cưỡng gắn số phận của mình với một quốc gia nơi việc bán vũ khí phải được thông qua bởi Quốc hội, nơi có thể khiến thỏa thuận phụ thuộc vào nhân quyền.
Hai nước có liên doanh trong lĩnh vực kinh doanh dầu mỏ.
Nga có cổ phần đáng kể trong lĩnh vực dầu khí sinh lợi của Việt Nam. Vietsovpetro, một liên doanh do Zarubezhneft của Nga và Petrovietnam thuộc sở hữu nhà nước của Việt Nam điều hành, vận hành mỏ dầu lớn nhất Việt Nam, Bạch Hổ.
Lợi nhuận từ Vietsovpetro đã tạo ra hàng triệu USD cho cả Nga và Việt Nam. Zarubezhneft và Gazprom, một công ty năng lượng nhà nước khác của Nga, cũng tham gia vào các dự án thăm dò dầu khí ở Việt Nam.
Đối với Moscow, những dự án này diễn ra vào thời điểm xuất khẩu dầu khí của Nga sang châu Âu giảm mạnh sau lệnh trừng phạt từ Liên minh châu Âu. Nhưng họ đã khiến Bắc Kinh khó chịu vì họ ở trong vùng biển mà họ cho là một phần lãnh thổ của mình.
Trước đại dịch virus Corona, Việt Nam cũng là điểm đến đặc biệt hấp dẫn đối với du khách Nga. Năm 2019, Nga đưa lượng khách du lịch đến Việt Nam cao thứ 6, chỉ sau Mỹ. Nhưng con số này đã giảm trong thời kỳ đại dịch và còn giảm hơn nữa sau khi Việt Nam ngừng các chuyến bay thẳng vào năm 2022 sau khi Nga xâm chiếm Ukraine. Các chuyến bay trực tiếp được nối lại trong năm nay.
Ông Putin được coi là được lòng người Việt Nam.
Bắt đầu từ những năm 1950, hàng nghìn cán bộ Đảng Cộng sản Việt Nam, quan chức doanh nghiệp hàng đầu, bác sĩ, giáo viên và binh lính đã được đào tạo ở Liên Xô và Nga. Danh sách đó bao gồm Tổng Bí thư đương nhiệm Nguyễn Phú Trọng.
Nhưng một số người cảm thấy những mối quan hệ sâu sắc đó đã bị nhà lãnh đạo cuối cùng của Liên Xô, Mikhail S. Gorbachev và tổng thống đầu tiên của Nga, Boris N. Yeltsin, phớt lờ.
“Người Việt Nam cảm thấy rằng Gorbachev đã bỏ rơi Việt Nam trong những năm 1980 trong nỗ lực cải thiện quan hệ với Trung Quốc; Ian Storey, thành viên cấp cao tại Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, cho biết trong suốt những năm 90, Yeltsin hầu như không chú ý đến Việt Nam. “Khi Putin lên nắm quyền vào năm 2000, ông ấy đã thể hiện rất nhiều điều. Vì thế người Việt Nam rất biết ơn vì điều đó”.
Ông nói thêm rằng giới lãnh đạo Việt Nam thích ông Putin vì “ông đã đưa quan hệ Việt – Nga đi đúng hướng”.
Paul Sonne và Damien Cave đóng góp báo cáo.