Chủ đề dân chủ và sự chuyển đổi từ mô hình chủ nghĩa xã hội (CNXH) sang chế độ dân chủ phương Tây ở các nước Đông Âu từng thuộc Liên Xô cũ luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt từ giới nghiên cứu. Điều này cũng khiến Việt Nam – quốc gia vẫn theo đuổi mô hình CNXH – thu hút sự chú ý với những câu hỏi về tương lai của hệ thống chính trị. Trong bối cảnh gọi là “kỷ nguyên mới” với những cơ hội và thách thức phức tạp, các nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhấn mạnh mục tiêu “vươn mình” để phát triển, trong đó vấn đề cải thiện thể chế được coi là “điểm nghẽn” cần giải quyết để thúc đẩy sự đổi mới hiệu quả.
Kể từ khi ông Tô Lâm tiếp quản vị trí Tổng Bí thư sau khi cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng qua đời giữa nhiệm kỳ 13, ông đã và đang đối mặt với nhiệm vụ phức tạp là điều hành hệ thống chính trị tập trung quyền lực cao độ với ý thức hệ cộng sản gắn bó lâu dài. Ông Tô Lâm đã đưa ra cam kết “Đảng trị nhưng đổi mới phương thức lãnh đạo” với mục tiêu duy trì quyền kiểm soát của Đảng nhưng đồng thời đưa ra các cải cách về mặt phương pháp quản lý và tiếp cận. Phong cách lãnh đạo của ông Tô Lâm có phần quyết đoán hơn, khác với lối chỉ đạo thận trọng của người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng, người luôn nhấn mạnh sự thận trọng và chủ trương thử nghiệm chính sách trước khi triển khai rộng rãi.
Trong thời gian đầu lãnh đạo, ông Tô Lâm đã thực hiện nhiều thay đổi nhân sự quan trọng và tổ chức các hội nghị bất thường để thúc đẩy tiến độ chương trình nghị sự. Điều này cho thấy ông đang cố gắng đẩy nhanh các cải cách và củng cố quyền lực của mình. Tuy nhiên, việc chuyển giao chức Chủ tịch nước cho ông Lương Cường, một đại tướng quân đội, đã làm dấy lên những đồn đoán về sự phân chia quyền lực trong bộ máy lãnh đạo cấp cao của Đảng. Điều này làm nảy sinh câu hỏi về việc liệu có sự phân quyền theo mô hình “tứ trụ” – với bốn vị trí quyền lực cao nhất là Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng và Chủ tịch Quốc hội – hay không.
Việc phân định rõ vai trò giữa các vị trí lãnh đạo chủ chốt có thể giúp giảm thiểu căng thẳng quyền lực và tạo điều kiện cho các cải cách diễn ra trôi chảy hơn. Trong mô hình “tam trụ” trước đây, Tổng Bí thư thường kiêm luôn vai trò Chủ tịch nước để dễ dàng điều phối và tập trung quyền lực. Tuy nhiên, nếu áp dụng mô hình “tứ trụ”, điều này có thể giúp bảo đảm sự minh bạch và phân công trách nhiệm rõ ràng hơn trong việc hoạch định và thực thi các chính sách.
Các câu hỏi hiện tại không chỉ xoay quanh việc phân chia quyền lực mà còn về khả năng thực sự của Đảng trong việc điều chỉnh phương thức lãnh đạo, hiện đại hóa quản lý và đáp ứng yêu cầu đổi mới thể chế. Điều này đòi hỏi sự linh hoạt và khả năng thích ứng của các nhà lãnh đạo trong việc xử lý các thách thức nội tại của hệ thống, cũng như khả năng ứng phó với những áp lực từ bên ngoài.
